دو انقلاب در ابتدا و انتهای قرن 20 رخ داد. انقلاب آغازین ظهور انبوه و پایان عصر تولید دستی بود و انقلاب دوم ، ظهورناب و خاتمه عصر تولید انبوه است. اکنون جهان در آستانه عصر جدیدی به سرمی برد، عصری که در آن دگرگونی شیوه تولیدات، محصولات وساخته های بشری چهره زندگی او را یکسره دگرگون خواهد کرد.

تولیــد نــاب در سالهای پایانی جنگ جهانی دوم توســط تا ای چی اهنو (Taichi ohno)و ای جی تــویودا (Eiji toyoda) در شرکت خودرو سازی تویوتا در کشور ژاپن مطرح گردید . بحث تولید ناب در سال 1970 توسط جیمز ووماک و همکارانش در دانشگاه MIT در قالب یک کار تحقیقی با عنوان "ماشینی که جهان را تغییر داد" منتشر گردید . او و همکارانش تولید ناب را تقریبا به عنوان ترکیبی از مدل تولید سنتی (FORD ) و کنترل اجتماعی در محیط تولید ژاپنی می شناسد.

تولید ناب (lean manufacturing) از این رو "ناب" نامیده می شود که در مقایسه با تولید انبوه، هر چیز را به میزان نکته مورد استفاده قرار می دهد، این شیوه تولید، نیروی انسانی موجود در کارخانه، فضای لازم برای تولید،سرمایه ای که مصرف ابزار آلات می شود، نیروی مهندسی لازم برای به وجود آوردن محصول جدید و زمان مورد نیاز برای ساخت محصول جدید را به نصف تقلیل می دهد همچنین در تولید ناب موجودی “Inventory “مورد نیاز به کمتر از نصف می رسد، نواقص بسیار کمتر می شوند و محصولات با تنوع فزاینده تولید می شوند.

زادگاه تولید ناب در شرکت تویوتا در جزیره ناگویا در ژاپن است . نخستین پیروزی خانواده تویوتا در صنعت ماشین آلات نساجی بود و در دهه 1930 به دلیل نیاز شدید دولت شرکت مذکور وارد صنعت وسایل نقلیه موتوری گردید. تولید ناب و سایر شیوه های تولیدی با صنعت خودرو سازی گره خورده است.

مفهوم تولید ناب:

تولید ناب از فلسفه بهبود مستمر استفاده می کند. با استفاده از فرهنگ کار گروهی سعی دارد اتلاف های موجود در فرآیند را بیابد، تحلیل کند و آن ها را از بین ببرد. اثر چنین سیستمی، کاهش زمان تولید، کارایی بهتر کارکنان، کیفیت بالاتر، انعطاف پذیری بیشتر نسبت به بازار، عمر بیشتر ماشین الات، سطح پایین موجودی و کاهش هزینه های سربار است.

مفهوم بنیادی تولید ناب، در ریشه کن کردن، اتلاف و آفرینش ارزش در سـازمان نـهفته است.تولید ناب نگرشی است برای افزایــش بهره وری و ارزش آفرینی مستمر (کایزن) و حداقل کردن هزینه ها و اتلافات. این سیستم شیوه ای را فراهم میکند که از طریق آن بتوان با منابع کمتر، تجهیزات کمتر، زمان کمتر، فضای کمتر، به بیشترین ها دست یافت و با توجه به نیاز مشتری و در عین حال با تأمین نیاز مشتریان در آن ها نزدیک شود.

تولید ناب تلفیقی از تولید دستی و تولید انبوه است.به شکلی که انعطاف پذیری در تولید را از تولید دستی و قیمت ارزان کالا تولید شده را از تولید انبوه وام می گیرد.به طور کلی فلسفه تولیدی تولید ناب این است که زمان تدارکی بین سفارش مشتری و ارسال محصولات و قطعات را با از بین بردن انواع اتلافات کوتاه می کند. هدف تولید ناب کمال است. این کمال مبتنی بر کاهش پیوسته قیمت ها، به صفر رساندن میزان نواقص و موجودی و همچنین افزایش تنوع محصولات است.مهم ترین هدف تولید ناب افزایش رضایت مشتری و کاهش اتلاف است. تولید ناب بر این اساس کار می کند که محصول با کیفیت، لزوما با هزینه های بالا تولید نمی شود. در روش تولید ناب، هزینه های سربار، به ویژه هزینه های غیر مستقیم با رعایت استانداردهای کیفیتی و پایین آوردن زمان چرخه تولید، خود به خود کاهش می یابد. تولید ناب با استفاده از کارکنان ماهر در تمام سطوح سازمان و ماشین آلات چند منظوره که توانایی تولید محصولات مختلف را دارند، قیمت کالای تولیدی را کاهش داده و محصولاتی را تولید کنند که مورد نیاز و خواست مشتریان باشد.

مثال هایی واقعی از نتایج تولید ناب:

در تحقیق سال ۲۰۰۴ میلادی توسط Industry Week ، کارخانه‌های آمریکایی با پیاده‌سازی سیستم ناب، توانستند به طور میانگین ۷% در قیمت تمام شده کالا صرفه‌جویی نمایند.

کمپانی آمریکایی lantech با تکمیل پیاده‌سازی سیستم ناب در ۱۹۹۵ در مقایسه با تولید دسته‌ای در (۱۹۹۱) به پیشرفت‌های زیر نائل شد:

1- فضای مورد نیاز هر ماشین در حدود ۴۵ درصد کاهش یافت

2- خطاها حدود ۹۰ درصد کاهش یافته بود

3- چرخه تولید از ۱۶ هفته به ( ۵ روز و ۱۴ ساعت ) کاهش یافته بود

4- زمان ارائه محصول به بازار از ۴ الی ۲۰ هفته به یک الی ۴ هفته کاهش یافته بود.

اهداف تولید ناب:

1- موجودی صفر

zero-inventory-2 ضایعات صفر

defection-zero -3زمان آماده سازی صفر

4- حمل و نقل صفر

5- از کار افتادگی ماشین آلات صفر

6- لیدتام صفر (زمان تدارک بین سفارش مشتری تا ارسال محصولات و یا قطعات)

مزایای تولید ناب:

1- حداقل اتلاف در انرژی، مصالح و دستمزد با ایجاد امکانات مورد نیاز در خط تولید.

2- حداقل سرمایه گردش با کمترین موجودی مواد اولیه.

3-سرعت عمل در تعویض قالب ها و کارگران.

4- حذف محصولات معیوب از سیستم تولید و کاهش ضایعات.

5-کاهش قیمت، افزایش کیفیت ها و تحویل به موقع محصول.

6- انعطاف بیشتر در پاسخگویی به تغییرات

7- سود بیشتر.

8- کاهش زمان تولید.

ویژگی های تولید ناب:

1- تاکید بر پیشگیری از تولید محصول معیوب

2- استفاده از

JIT -3 پاسخ به نیازهای مشتریان

4- کایزن

5- سیستم افقی ارتباطات

6- افزایش ادغام وظایف

اصول تولید ناب:

تولید ناب را می توان در پنج اصل خلاصه کرد. با درک دقیق این اصول و سپس با تلاش برای گره زدن آن ها به یکدیگر، می توان ضمن به کارگیری کامل شیوه ها و فنون ناب به راهکاری پایدار در ناب سازی سازمان و فرآیند های آن دست یافت.

1- تعیین ارزش دقیق هر محصول از دیدگاه مشتری

2- شناسایی جریان ارزش محصولات

3- ایجاد حرکت بدون وقفه در این ارزش

4- امکان دادن به مشتری تا بتواند این ارزش را از تولید کننده بیرون بکشد

5- تعقیب کمال

راهکارهای تولید ناب در ساخت محصول

1- ترسیم جریان ارزش

2- محل کار دیداری

3- تعویض سریع/کاهش زمان راه اندازی

4- تولید سلولی

5-سیستم های کششی

6- سازماندهی محیط کار

7- تولید همگن

8- منابع منعطف

9- دسته های تولید کوچک

نتیجه گیری

تولید ناب در واقع یک فلسفه و نگرش است که در صدد حذف و از بین بردن هر فرآیند اضافی از مرحله تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتا فروش است که ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند.

در نگرش تولید ناب مونتاژگر (کارخانه اصلی) با یک دید سیستمی با مسائل برخورد می کند به طوری که در تلاش است یک رابطه برد-برد (Win-Win )با کل اجزای سیستم برقرار کند مونتاژگر ناب، با عرضه کنندگان(Suppliers ) یک رابطه نزدیک بر مبنای سود معقول ایجاد می کند. میان مدیریت و کارگران نوعی تعهد وجود دارد که مدیریت به کارگران ارزش و احترام قائل است و مسئولیت ها را به آنان واگذار می کند در مقابل مدیریت انتظار دارد که کارگران پاسخگوی نیازهای مختلف کارخانه باشند.